Cibal atu palu’ 石頭火鍋 |
“Dungi! Dungi!” sa muawaw ci bai ci Dungian.tanutuwa sa muawaw i palud. “bai, amihica saw?” han ni Dungi a patubeli.“pisapudi tu sapalu’an atu sacibalan.”“kabilil, a taumah maluk kita.”“hang i.” sa ci Dungi.”bilil satu ci Dungi amikilim tu palu’ nu daedac.caay katenes, tusa tu ku masapuday ni Dungi pataluma. pabelien ci bai amisanga’ tu cibal atu palu’. sait han ni bai ku palu’ nu daedac.pikedpiked han ku lilis.pacucuk han tu nisadiceman tu awuk amisulsul.mahamin tu misacibal. u takini’ tu ku mipudacay tu sapalu’an.ya cibal sa u tungus nu tedus atu wakung. yu sumamad, inai’ ku patiyamay i niyazu’. inai’ aca ku paysu sapicakay.kyo, u babalaki misanga’ aca tu cibal a satedusan a taumah.katukuhentu ku kalahukan, miculcul tu ku babalaki tu adiwawa a papibalaut. tanayu’ tu ku nisulsulan tu balaut. taneng tu sa. malingatu tu ci baki misalamal a mituduh tu baetu.sumanah satu ku nituduh a baetu.pacebu’ hantu i labu nu cibal.kulkul satu ku nanum nu cibal, tu pacebu’ han tu ku balaut atu lami.mangaay tu ku nisalami’, tu malingatu tu malahuk ku luma’ay.buhat satu ci bai tu i palu’ay a hemay.tanunamuh sa amin a mukan.a’su ku nisakabian tu balaut.caay kazengang ku a’su nu kabi.a mazengang nima saw! uyza ya palu’ sa, u sapitabu tu hemay.u palu’ ku sapitabu tu hemay, caay kaatekak ku hemay.caay kaangliw.mahiza henay u baluhay a nisahemayan. inai’ ku hicahicanan.cibal atu palu’ anu makasic mizikec pataluma’, bakah han i tiza kapah tu.a muni’ sa tu malalala i tiza.caay tu paunging tu kauzipan.sakapahay tu kauzipan nu mita.mahini ku nu sumamad a nikauzip nu babalaki. caay ka yadah ku kaydihan.anu mabecul tu ku bili sa u kapahay tu, sa ku babalaki.caay kaimelang ku uzip, mikukay tu tu pauzipay.mahini ku babalaki. maluk ci bai i umah.mudadiw tu ci bai.sakapawan tu ngelu ni bai.azihen ku palami’an ni bai, izaw ku kulang, kawpil, pahku, kedukedu, tebi’, kalitubah.yadah ku cacanan a lami’.sikawaw ci bai. sademidemi’ad sa ci bai tatukus paluma tu lami’. anu kasipwakihan tabuyu’ tu ci bai mipwakih.mahamin nima ku pwakih i buyu’buyu’an.nika a i cacay a bataan a bulad a sipwakih.macaliway tu a inai’ tu ku papwakihan.tatukus ci bai misakakawaw.sicibal tu sapisalami’ i tukus.anu sikacumuli palamel han tu kawpil a misalami’, caay kazengang ku nikaa’su a kanen. tabayu ci bai.sicibal tu ci bai.tabayu mikalang, misalul, mimuli, milalacan, mikanasaw, midamay.u cibal ku satedusan a misalami’.mangaay tu ku nisalami’, tanunamuh sa tu mukan ku katuuday.anu siepah ku cima, pawawada sa tu katuuday a maliepah.adidi ku nikan tu epah, simudadiway tu, “na-lu-wan! na-lu-wan!” sa tu mudadiw.tanunamuh sa ci bai.hamin han ni bai patahekal ku nidamayan niza.a pakan tu tabayuay a cabay.inai’ tu ku liwan sapataluma’ a kakanan. mahini ku sakay cabay ni bai, caay pikidem misinga ciniza tu tuud sapaanin tu cabay.inai’ tu ku mahini ay a tademaw ayza.zazatengen aku ci bai.mabulah tu kaku i cinizaan.mumul tu ci bai.anuyaan hakya masasuazih aca kita?matumes i balucu’ aku ku cibal atu palu’ ni bai. |
| “Dungi! Dungi!” sa muawaw ci bai ci Dungian. 阿媽一直很大聲地叫「Dungi！Dungi！」 |
| tanutuwa sa muawaw i palud. （阿媽）在廚房很大聲地喊叫。 |
| “bai, amihica saw?” han ni Dungi a patubeli. 「阿媽，要做什麼？」Dungi回應著。 |
| “pisapudi tu sapalu’an atu sacibalan.” 「去撿要做飯包跟火鍋的東西！」 |
| “kabilil, a taumah maluk kita.” 「快一點！咱們要去田裡工作了。」 |
| “hang i.” sa ci Dungi.” 「好啦！」Dungi這樣說。 |
| bilil satu ci Dungi amikilim tu palu’ nu daedac. Dungi 趕緊去找檳榔鞘。 |
| caay katenes, tusa tu ku masapuday ni Dungi pataluma. 不久，Dungi 就撿了兩片帶回家。 |
| pabelien ci bai amisanga’ tu cibal atu palu’. 給阿媽做火鍋跟飯包（的材料）。 |
| sait han ni bai ku palu’ nu daedac. 阿媽把檳榔葉剪開。 |
| pikedpiked han ku lilis. 把（檳榔葉的）邊摺起來。 |
| pacucuk han tu nisadiceman tu awuk amisulsul. 把削尖的竹子刺穿過（檳榔葉的折邊）。 |
| mahamin tu misacibal. 把火鍋做好了。 |
| u takini’ tu ku mipudacay tu sapalu’an. 用小刀削（檳榔鞘葉）做成盛飯的飯包。 |
| ya cibal sa u tungus nu tedus atu wakung. 火鍋就當成鍋子跟碗。 |
| yu sumamad, inai’ ku patiyamay i niyazu’. 從前在部落沒有店鋪。 |
| inai’ aca ku paysu sapicakay. 沒有錢可以買。 |
| kyo, u babalaki misanga’ aca tu cibal a satedusan a taumah. 所以，老人家做火鍋當作鍋子去田裡（用）。 |
| katukuhentu ku kalahukan, miculcul tu ku babalaki tu adiwawa a papibalaut. 到了中午，老人家叫小孩去抓青蛙。 |
| tanayu’ tu ku nisulsulan tu balaut. 青蛙串得很長。 |
| |
| malingatu tu ci baki misalamal a mituduh tu baetu. 阿公開始生火燒石頭。 |
| sumanah satu ku nituduh a baetu. 那個石頭被燒紅了。 |
| pacebu’ hantu i labu nu cibal. 丟到火鍋裡面。 |
| kulkul satu ku nanum nu cibal, tu pacebu’ han tu ku balaut atu lami. 火鍋的水滾了以後，再把青蛙跟菜丟進去。 |
| mangaay tu ku nisalami’, tu malingatu tu malahuk ku luma’ay. 菜煮好了以後，家裡的人就開始吃飯。 |
| buhat satu ci bai tu i palu’ay a hemay. 阿媽就把 palu’ 裡的飯打開。 |
| tanunamuh sa amin a mukan. 大家就很高興地吃。 |
| a’su ku nisakabian tu balaut. 青蛙煮出來的湯很好喝。 |
| caay kazengang ku a’su nu kabi. 湯非常好喝。（註：湯不能忍受地好喝。） |
| a mazengang nima saw! 誰受得了呢！ |
| uyza ya palu’ sa, u sapitabu tu hemay. 那個 palu’ 是用來包飯的。 |
| u palu’ ku sapitabu tu hemay, caay kaatekak ku hemay. 用 palu’ 來裝飯，飯不會變硬。 |
| |
| mahiza henay u baluhay a nisahemayan. 還很像剛煮好的飯。 |
| inai’ ku hicahicanan. 不會有任何變質。 |
| cibal atu palu’ anu makasic mizikec pataluma’, bakah han i tiza kapah tu. 火鍋跟飯包啊，如果懶得帶回家，丟在那裡也可以。 |
| a muni’ sa tu malalala i tiza. 會在那裡變成泥土爛掉。 |
| caay tu paunging tu kauzipan. 不會弄髒環境。 |
| sakapahay tu kauzipan nu mita. 對我們的環境很好。 |
| mahini ku nu sumamad a nikauzip nu babalaki. 就這樣，從前老人家的生活就是如此。 |
| caay ka yadah ku kaydihan. 需要的不多。 |
| anu mabecul tu ku bili sa u kapahay tu, sa ku babalaki. 肚子吃飽了就很好了，老人家就是這樣。 |
| caay kaimelang ku uzip, mikukay tu tu pauzipay. 身體沒有生病，就感謝上天。 |
| mahini ku babalaki. 老人家就是這樣。 |
| maluk ci bai i umah. 阿媽在田裡工作。 |
| |
| sakapawan tu ngelu ni bai. 阿媽就會忘掉工作的辛苦。 |
| azihen ku palami’an ni bai, izaw ku kulang, kawpil, pahku, kedukedu, tebi’, kalitubah. 看看阿媽種什麼，有芥菜、地瓜葉、過貓、山蘇、肉豆、和葛鬱金。 |
| yadah ku cacanan a lami’. 很多很多菜。 |
| |
| sademidemi’ad sa ci bai tatukus paluma tu lami’. 阿媽很勤勞。 |
| anu kasipwakihan tabuyu’ tu ci bai mipwakih. 如果長了芒草嫩花，阿媽就會去山上摘芒草嫩花。 |
| mahamin nima ku pwakih i buyu’buyu’an. 在深山裡頭有多到沒人用得完的芒草嫩花。 |
| nika a i cacay a bataan a bulad a sipwakih. 但是只有十月時有芒草嫩花。 |
| macaliway tu a inai’ tu ku papwakihan. 過了就沒辦法採芒草嫩花了。 |
| tatukus ci bai misakakawaw. 阿媽到旱田去工作。 |
| sicibal tu sapisalami’ i tukus. （阿媽就會）帶火鍋去旱田去煮菜。 |
| anu sikacumuli palamel han tu kawpil a misalami’, caay kazengang ku nikaa’su a kanen. 如果蝸牛加地瓜葉來煮，就讓人受不了的好吃。 |
| |
| sicibal tu ci bai. （阿媽）也帶火鍋。 |
| tabayu mikalang, misalul, mimuli, milalacan, mikanasaw, midamay. 去海邊抓螃蟹、摘海菜、摘海葡萄、拿海螺、拿海膽、摘髮菜。 |
| u cibal ku satedusan a misalami’. 火鍋當鍋子來煮菜。 |
| mangaay tu ku nisalami’, tanunamuh sa tu mukan ku katuuday. 煮熟了，大家就一起很高興的吃。 |
| anu siepah ku cima, pawawada sa tu katuuday a maliepah. 誰有酒就分給大家喝。 |
| adidi ku nikan tu epah, simudadiway tu, “na-lu-wan! na-lu-wan!” sa tu mudadiw. 喝一點點酒就會有人唱歌，唱「娜魯灣！娜魯灣！ |
| tanunamuh sa ci bai. 阿媽很高興。 |
| hamin han ni bai patahekal ku nidamayan niza. 阿媽就把採的髮菜全部拿出來。 |
| a pakan tu tabayuay a cabay. 分給到海邊的朋友吃。 |
| inai’ tu ku liwan sapataluma’ a kakanan. 沒有剩下的可以帶回家吃。 |
| mahini ku sakay cabay ni bai, caay pikidem misinga ciniza tu tuud sapaanin tu cabay. 就是這樣，阿媽對朋友，他不會藏東西，不給朋友。 |
| inai’ tu ku mahini ay a tademaw ayza. 現在已經沒有這種人了。 |
| zazatengen aku ci bai. 我想念阿媽。 |
| mabulah tu kaku i cinizaan. 我很想念他。 |
| mumul tu ci bai. 阿媽已經走了（過世了）。 |
| anuyaan hakya masasuazih aca kita? 不知道咱們何時能相見？ |
| matumes i balucu’ aku ku cibal atu palu’ ni bai. 我心中充滿阿媽的火鍋和飯包。 |
Mitima’ atu mapalaway 咒語和祭司的故事 |
i tawya henay izaw kya babalaki matineng misalisin mitima’ ciniza.cacay a demi’ad a taluma’ a zazan, malikeluh niza ku Taruku a tademaw a militangah i cinizaan. matineng kya babalaki misakamu tu nu Taruku tu adidi’ a kamu.sakamu hantu niza kya Taruku: “i ayaw a mipatay kisu itakuwan, a mudadiw henay kaku.mamin tu kaku mudadiw, kapah tu kisu mipatay i takuwan.”“hang.” sa kya Taruku. malingatu tu kya babalaki a mudadiw.“kalepipi ku udu i lala’.”uyni adada’ ku dadiwen niza.kinapina amudadiw.tatenga’ sa mitima’ay ciniza.sikalamkamay simahaymaway ku dadiw niza.sibaeketay siahmaway kya dadiw niza.manamuh a mitengil kiza Taruku a tademaw. mahamin tu mudadiw kya babalaki mutizeng tu a musakamu tya Taruku a tademaw, “kapah tu kisu ayza mipatay i takuwanan.”nika caay tu putizeng ciniza.tatenga’ malepipi tu ku udu niza i lala’.tanunamuh satu kya babalaki a taluma’. u mapalaway ciniza nu niyazu’ sa ci bai.siimelangay ku wawa nu luma’, awzaen tu ni bai ciniza taluma’ niyam mipuhpuh.pahalhalen ni bai tu epah atu daedac atu bila’.iniw tu ciniza mipuhpuh. mibetik tu epah a malingatu.“kati…kati…” sa misalisin.micupelas tu epah.u papah nu tayu ku sapibulsak tu epah nu mapalaway.cupcupen niza ku adada nu uzip a mibakah.a hinien tya mangaay ku imelang sa ci bai.hang, mahamin tu a puhpuhen nu mapalaway, su’sul satu ku imelang nu wawa.kinapina a awzaen ni bai ciniza a taluma’ niyam mipuhpuh. yu sumamad nasimisaydan kyahaw! u mapalaway a dada’ ku mamipuhpuh tu imelangay.inai’ ku patiyamay cacakayantu sapaiyu, inai’ ku kakacawan a tapadekuan.a mikayakay aca tu buyu’ a taKalingku. kyo, yu i tawya, patay satu ku imelangay i luma’.a hican aca i tawtawya? inai’ ku cacanan. mahini ku nikauzip nu babalaki i naayaw.ayza caay ka katuud tu ku mapalaway.sibasu tu ku niyazu’, kapah tu ku kakacawan, caluway tu a tapadekuwan a paising.nika anu malalikid ku niyazu’, a u mapalaway ku mamibetik a malinagatu misalisin.simapatay ay ku niyazu’ay, anu u kilikilistu aca, mahamin tu nu kyukay a kawaw, cila a sanuPangcahen tu ku kawaw.a miawza aca tu mapalaway misalisin.micumud tu baluhay a luma’, mahizatu.a sanukyukayen tu, cila miawza tu mapalaway a misalisin.anu kilikilistu aca, caay kaales ku nu babalaki a lisin hananay.mahini ku misaPangcahay a kawaw. yu a misanupangcah misalisin, caay kanca a sipabuy, situnuz, siepah, sidaedac, sapakan tu nababalaki.u epah, a u nu panay a nisaelawan itiya a kapah.anucaay sa, daecus sa ku dietu.lingaling sa ku tangah nu dietu a pakanen.kai’ sa pakanen.mahamin tu ku kawaw sa, cikcik hantu kiza titi nu pabuy.sapawada tu mapalaway atu tayzaay milihiza a laluma’an.simalacacay amin a taluma’.mahini ku kawaw nu malapangcahay. ya mapalaway i tawya misalisin a demi’ad a pakasaw henay itiya a sikawaw.caay kawdadayumen.lalabu nu luma’ay daecus mukan tu landaway a lami’ i tawya. paysin sakami.mapalaway daecus mukan tu kenaw atu landaway a lami’, daecus mukan tu tulakuk.mahini ku kawaw nu mapalaway.izaw tu ku caay pakazengang a pakasaw, ales satu a mapalaw.tatenga’, anu cimacima caay tu pakazengang a mahini. u tayu sa ku lami’, a siicelang misaungay?a sademi’adsa mapalaw, misalisin, misaliyut mapalaw.a caay ka sinawal ku tangah a misaliyut haw?kyo, katukuh ayza, caay kapapinatu ku mapalaway.a nai’ nai’ satu ku milihizaay.a lawpes satu ku mapalaway. |
| i tawya henay izaw kya babalaki matineng misalisin mitima’ ciniza. 從前從前有一位老人，他很會巫術和咒語。 |
| cacay a demi’ad a taluma’ a zazan, malikeluh niza ku Taruku a tademaw a militangah i cinizaan. 有一天在回家的路上，遇到太魯閣族要砍他的頭。 |
| matineng kya babalaki misakamu tu nu Taruku tu adidi’ a kamu. 那個老人家會講一點點太魯閣語。 |
| sakamu hantu niza kya Taruku: “i ayaw a mipatay kisu itakuwan, a mudadiw henay kaku. 他就跟他商量：「在你殺我之前，請讓我先唱歌。」 |
| mamin tu kaku mudadiw, kapah tu kisu mipatay i takuwan.” 「我唱完後，你就可以殺我。」 |
| “hang.” sa kya Taruku. 那個太魯閣族人就答應了。 |
| malingatu tu kya babalaki a mudadiw. 那個老人家開始唱歌了。 |
| “kalepipi ku udu i lala’.” 「屁股黏在土地裡。」 |
| uyni adada’ ku dadiwen niza. 他唱的只有這個。 |
| |
| tatenga’ sa mitima’ay ciniza. 其實他唱的是咒語。 |
| sikalamkamay simahaymaway ku dadiw niza. 他唱的歌有快有慢。 |
| sibaeketay siahmaway kya dadiw niza. 他唱的歌曲輕重分明。 |
| manamuh a mitengil kiza Taruku a tademaw. 太魯閣族人聽得很著迷。 |
| mahamin tu mudadiw kya babalaki mutizeng tu a musakamu tya Taruku a tademaw, “kapah tu kisu ayza mipatay i takuwanan.” 老人家唱完了站起來，對太魯閣族人說：「現在你可以殺我了。」 |
| nika caay tu putizeng ciniza. 但是他也站不起來了。 |
| tatenga’ malepipi tu ku udu niza i lala’. 他的屁股真的黏在土裡了。 |
| tanunamuh satu kya babalaki a taluma’. 老人家就很高興地回家了。 |
| u mapalaway ciniza nu niyazu’ sa ci bai. 阿媽說他是部落的祭司。 |
| siimelangay ku wawa nu luma’, awzaen tu ni bai ciniza taluma’ niyam mipuhpuh. 家裡有小孩生病的，阿媽就會叫他到我們家裡來驅邪。 |
| pahalhalen ni bai tu epah atu daedac atu bila’. 阿媽會準備酒、檳榔和檳榔葉。 |
| iniw tu ciniza mipuhpuh. 他來了就驅邪。 |
| mibetik tu epah a malingatu. 手指沾米酒祭拜天地就開始（儀式）。 |
| “kati…kati…” sa misalisin. 「來啊！來啊！」就開始祭祀。 |
| micupelas tu epah. 口中含酒噴向四周。 |
| u papah nu tayu ku sapibulsak tu epah nu mapalaway. 祭司用生薑的葉子（沾酒後）灑向四方。 |
| cupcupen niza ku adada nu uzip a mibakah. 他用嘴巴吸身體痛的地方然後吐掉。 |
| a hinien tya mangaay ku imelang sa ci bai. 阿媽說：「要這樣病才會好。」 |
| hang, mahamin tu a puhpuhen nu mapalaway, su’sul satu ku imelang nu wawa. 是的，祭司驅邪完後，小孩的病就比較好了。 |
| kinapina a awzaen ni bai ciniza a taluma’ niyam mipuhpuh. 阿媽很多次叫他來我們的家裡驅邪。 |
| yu sumamad nasimisaydan kyahaw! 從前怎麼會有醫生呢！ |
| u mapalaway a dada’ ku mamipuhpuh tu imelangay. 只有祭司來驅邪除病。 |
| inai’ ku patiyamay cacakayantu sapaiyu, inai’ ku kakacawan a tapadekuan. 又沒有店可以買藥。又沒有交通可以去醫院。 |
| a mikayakay aca tu buyu’ a taKalingku. 還要爬山到花蓮市。 |
| kyo, yu i tawya, patay satu ku imelangay i luma’. 所以，在那個時候，生病的人就只有死在家裡。 |
| a hican aca i tawtawya? 在從前又能怎樣？ |
| inai’ ku cacanan. mahini ku nikauzip nu babalaki i naayaw. 沒有任何東西，老人家的日子就是這樣。 |
| ayza caay ka katuud tu ku mapalaway. 現在，祭司不多了。 |
| sibasu tu ku niyazu’, kapah tu ku kakacawan, caluway tu a tapadekuwan a paising. 這個部落有公車了，交通也改善了，去醫院治療也方便了。 |
| nika anu malalikid ku niyazu’, a u mapalaway ku mamibetik a malinagatu misalisin. 但是如果部落豐年祭時，還是需要祭司用手指沾酒祭祀來開始祭典活動。 |
| simapatay ay ku niyazu’ay, anu u kilikilistu aca, mahamin tu nu kyukay a kawaw, cila a sanuPangcahen tu ku kawaw. 部落有人死掉的話，如果是基督徒，教會的事情辦完了，第二天就用原住民的儀式祭祀。 |
| a miawza aca tu mapalaway misalisin. 一定要要請祭司來祭祀。 |
| micumud tu baluhay a luma’, mahizatu. 新居落成，也是如此。 |
| a sanukyukayen tu, cila miawza tu mapalaway a misalisin. 用教會的儀式，第二天就用原住民的儀式祭祀。 |
| anu kilikilistu aca, caay kaales ku nu babalaki a lisin hananay. 即使信基督教，也不會捨棄老人家這樣的習俗。 |
| mahini ku misaPangcahay a kawaw. 原住民的祭祀就是這樣。 |
| yu a misanupangcah misalisin, caay kanca a sipabuy, situnuz, siepah, sidaedac, sapakan tu nababalaki. 要用原住民的祭典，一定要有豬、麻糬、酒、檳榔，（來做貢品）給祖先吃。 |
| u epah, a u nu panay a nisaelawan itiya a kapah. 酒一定要用米酒才可以。 |
| anucaay sa, daecus sa ku dietu. 如果不是（米酒），鬼說不要。 |
| lingaling sa ku tangah nu dietu a pakanen. 給鬼吃，他就搖頭（不吃）。 |
| |
| mahamin tu ku kawaw sa, cikcik hantu kiza titi nu pabuy. 事情完畢後，就切豬肉。 |
| sapawada tu mapalaway atu tayzaay milihiza a laluma’an. 要分給祭司及參加的親戚。 |
| simalacacay amin a taluma’. 每個人都有一份可以帶回家。 |
| mahini ku kawaw nu malapangcahay. 原住民的事情就是這樣。 |
| ya mapalaway i tawya misalisin a demi’ad a pakasaw henay itiya a sikawaw. 那時候祭司在祭祀當天還要禁食才可以工作。 |
| |
| lalabu nu luma’ay daecus mukan tu landaway a lami’ i tawya. paysin sakami. 家裡人在那時候不能吃綠色的菜。據說有禁忌。 |
| mapalaway daecus mukan tu kenaw atu landaway a lami’, daecus mukan tu tulakuk. 祭司不能吃蔥、蒜苗、韭菜和綠色的菜，也不能吃雞。 |
| mahini ku kawaw nu mapalaway. 祭司的事情就是這樣。 |
| izaw tu ku caay pakazengang a pakasaw, ales satu a mapalaw. 有人也無法忍受禁食就不做祭司的工作。 |
| tatenga’, anu cimacima caay tu pakazengang a mahini. 真的，無論是誰，都無法忍受這樣 |
| u tayu sa ku lami’, a siicelang misaungay? 只有生薑當菜（吃），哪有力量活動啊？ |
| a sademi’adsa mapalaw, misalisin, misaliyut mapalaw. 要一整天的祭拜、祭祀，還要轉圈祭拜。 |
| a caay ka sinawal ku tangah a misaliyut haw? 頭都不會暈嗎？ |
| kyo, katukuh ayza, caay kapapinatu ku mapalaway. 所以，到現在沒有多少祭司了。 |
| a nai’ nai’ satu ku milihizaay. 就漸漸地沒有人參與了。 |
| a lawpes satu ku mapalaway. 祭司（的習俗）就會消失了。 |
